De Van Nellefabriek in Rotterdam is internationaal bekend vanwege de bijzondere architectuur. De bouwstijl valt onder het Nieuwe Bouwen en het modernisme. Als je de fabriek met de glazen gevels ziet, geloof je niet dat zij al ruim tachtig jaar oud is.
De lichte binnenruimten zijn tegenwoordig geliefd als bedrijfsruimte voor ondernemers in de creatieve sector en voor het organiseren van evenementen. Toch is de oorspronkelijke bestemming, de verwerking van tabak, koffie en thee, overal waar je staat nog heel duidelijk herkenbaar, zelfs hier en daar aan de geur.
Hoewel de naam Van Nelle en het gebouw onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, was de familie Van Nelle al tachtig jaar voor de opening uit het bedrijf gestapt. In 1782 openden Johannes en zijn vrouw Hendrica van Nelle een winkel voor exotische waren aan de Leuvehaven in Rotterdam. Na de dood van haar man ging Hendrica verder als de Weduwe Van Nelle en toen het bedrijf na Hendrica in handen kwam haar nazaten kwam werd het De Erven de Wed. J. van Nelle. Het familiebedrijf groeide uit tot een succesvol handelshuis dat in 1845 geheel in handen kwam van de familie Van der Leeuw. De fabriek aan de Leuvehaven werd te klein. Voor nieuwbouw werd grond aangekocht in de Spaanse Polder bij de Schie, op loopafstand van de nieuwe volkswijk Spangen. De in 1890 geboren Cees van der Leeuw werd de drijvende kracht achter de bouw.
Cees van der Leeuw was geen doorsnee directeur. Hij interesseerde zich voor spiritualiteit, architectuur, muziek en schilderkunst. Hij maakte kunstreizen naar bijvoorbeeld Egypte, ging persoonlijk in de leer bij Sigmund Freud en C.G. Jung en promoveerde zelfs in de psychiatrie. Hij werd volgeling van Jiddu Krishnamurti die in Ommen een theosofisch centrum had opgezet. Liever was hij kunstenaar geworden dan zakenman.
Via de bouw van de fabriek kon Cees van der Leeuw zijn gevoel voor vorm, schoonheid en hun invloed op een gezond leven gestalte geven. Ook wist hij jong talent om zich heen op zijn waarde te schatten, zoals de architect Leendert van der Vlugt en Willem Gispen. Van de laatste zijn nog veel originele lampen, meubels, trapleuningen en verwarmingselementen te zien, met veel aandacht voor de typische Van Nelle kleuren.
Naast behoefte aan schoonheid legde Cees van der Leeuw ook inzicht aan de dag in praktische zaken die bij zijn fabriek hoorden. Belangrijk vanwege de producten was hygiëne. Voordat de arbeiders bij hun werkplek kwamen, moesten zij eerst een wasgelegenheid passeren. Uit Amerika liet hij aan de muur bevestigde WC-potten komen, die doorgespoeld werden met water uit de naburige Schie om het milieu te sparen.
Voor bouwtechnische zaken werden beproefde procédés gebruikt. De beglazing werd van de Westlandse kassenbouw afgekeken. De trappenhuizen van scholen. In de betonnen plafonds werden al bij de bouw overal gaten geboord met het oog op toekomstige ophangsystemen. De witte ranke schoorsteen voor het gebouw hoort bij een eigen energiecentrale die de fabriek van warmte en stroom voorzag.
"Elke verdieping bood ruimte aan één stap uit het verwerkingsproces: zeven voor tabak, vijf voor koffie en drie voor thee."
Als je tijdens een rondleiding op de plek gezet wordt van waaruit je de fabriek in zijn geheel kunt overzien, heb je de oorspronkelijke functionaliteit in één keer compleet in beeld. Bij de ingang staat het halfronde kantoor voor de drie directeuren. Het lange fabrieksgebouw bestaat uit drie delen aan elkaar. Van voor naar achter tabak, koffie en thee. Elke verdieping bood ruimte aan één stap uit het verwerkingsproces: zeven voor tabak, vijf voor koffie en drie voor thee. Karakteristiek zijn de verschillende luchtbruggen die de fabriek met de pakhuizen verbindt. Volgens het oorspronkelijke ontwerp hadden het er meer moeten zijn, maar de recessie van 1929 dwong de architect tot vereenvoudigingen. Hij loste dit op door de bruggen schuin omhoog te laten lopen, wat een bijzonder dynamisch effect geeft.
Sinds 2014 staat de Van Nellefabriek op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO als enig erfgoed dat in particuliere handen is. Op zaterdagen en zondagen worden er rondleidingen door het gebouw verzorgd. In de zomermaanden wordt het programma uitgebreid.
Wil je niks missen?
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van onze nieuwste uitgaven, de leukste acties en inspirerende evenementen.