Nederlands
English
Handboek vreemdetalendidactiek
vertrekpunten-vaardigheden-vakinhoud
Vreemde talen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan persoonlijke en professionele ontwikkeling, en ze komen van pas bij internationale samenwerking. Wie meerdere talen beheerst, heeft ruimere communicatiemogelijkheden en is beter in staat om taal te doorzien en om zich in te leven in andere culturen. Maar hoe help je iemand om taalvaardig en taal- en intercultureel bewust te worden? Wat voor ondersteuning, oefening en kennis is daarvoor nodig? Het Handboek vreemdetalendidactiek maakt (toekomstige) taaldocenten wegwijs in de verschillende domeinen van het vreemdetalenonderwijs.
Inhoud
Het boek gaat in op drie domeinen die nauw met elkaar verbonden zijn: vertrekpunten, vaardigheden en vakinhoud. Deel 1 van het boek, Vertrekpunten, biedt onderbouwde inzichten die tot de vakdidactische basisuitrusting behoren van iedere vreemdetalendocent; onmisbaar bij het ontwerpen van onderwijs en direct gerelateerd aan de dagelijkse onderwijspraktijk.
Het 2e deel van het boek, Vaardig, bespreekt welke kennis, vaardigheden en strategieën leerlingen nodig hebben om zich in verschillende taalsituaties te redden én hoe docenten hun leerlingen kunnen helpen die kennis, vaardigheden en strategieën te ontwikkelen.
Ten slotte nodigt deel 3 van het boek, Vakinhoudelijk bewust, docenten uit om leerlingen verschillende perspectieven op taal te bieden. Het deel besteedt aandacht aan taalkundige en (inter)culturele aspecten die schuilgaan achter taal als communicatiemiddel en als denkgereedschap, en het sluit aan bij thema’s als burgerschap en persoonsvorming.
Online leeromgeving
Bij het boek hoort een website met verwerkingsopdrachten, en links en tips voor verder lezen.
Aan dit handboek werkten meer dan dertig vakexperts mee. Door hun expertise samen te brengen biedt dit handboek een breed en tegelijkertijd diepgaand perspectief op vreemdetalenonderwijs.
Voor wie
Handboek vreemdetalendidactiek is geschreven voor (toekomstige) vreemdetalendocenten. Daarnaast is dit handboek een bron van kennis en inspiratie voor ervaren docenten die hun onderwijspraktijk willen vernieuwen.
Sebastiaan Dönszelmann, Catherine van Beuningen, Anna Kaal en Rick de Graaff zijn allen taalliefhebber en docent in hart en nieren. Ze zijn als didacticus, docent, onderzoeker, lector of hoogleraar verbonden aan de lerarenopleidingen van de Vrije Universiteit Amsterdam, Hogeschool Utrecht, Hogeschool van Amsterdam en Universiteit Utrecht.
Visie op vreemdetalendidactiek
Over betekenisvol talenonderwijs en fietsen zonder zijwieltjes
Rick de Graaff
– Leren fietsen zonder zijwieltjes
– Vreemdetalendidactiek
– Ontwikkelingen in het vreemdetalenonderwijs
– Experts aan het woord: Alessandra Corda, Daniela Fasoglio, Erik Kwakernaak, Wander Lowie, Judith Richters, Kris Van den Branden
– Plaatsbepaling
– Leeswijzer
– Afsluiting
Deel 1: Vertrekpunten
Inleiding
Sebastiaan Dönszelmann
1 Theorie en praktijk
Van dit boek naar jouw klas, en weer terug
Sebastiaan Dönszelmann
1.1 De school, een leerplek voor docenten?
1.1.1 Onderwijskundig erfgoed in een prikkelrijke omgeving
1.1.2 Een leerlandschap en een denkmodus
1.1.3 Kennis van zaken, autonomie en het examenprogramma
1.2 Wanneer lukt het?
1.2.1 Professioneel bewustzijn
1.2.2 Eisen aan docenten, aan jou, aan …
1.3 Afsluiting
2 Evalueren om te leren
Evaluatie als kern van curriculumontwerp
Nivja de Jong & Catherine van Beuningen
2.1 Wat evalueer je?
2.1.1 Constructive alignment
2.1.2 Evalueren van communicatieve taalvaardigheid
2.1.3 Evalueren van talen-eigen kennis en inhoud
2.1.4 Vaardigheden en inhoud: twee gescheiden werelden?
2.2 Met welke doelen evalueer je?
2.2.1 Formatieve evaluatie
2.2.2 Summatieve evaluatie
2.3 Afsluiting
3 Doeltaal-Leertaal
Taal om van te leren
Sebastiaan Dönszelmann
3.1 Theorie achter doeltaalgebruik
3.2 Hoe werkt dat, Doeltaal-Leertaal?
3.2.1 L1 of doeltaal?
3.2.2 Instrumenteel doeltaalgebruik
3.2.3 Feedback en corrigeren
3.2.4 Een actieve leerling in een veilige klas
3.3 Afsluiting
4 Motivatie
Een taal leren. Leuk?
Tessa Mearns
4.1 Waarom is motivatie anders bij de talen?
4.2 Motiverende strategieën (MotS) van Dörnyei (2001)
4.2.1 Basisvoorwaarden voor motivatie
4.2.2 Motivatie oproepen
4.2.3 Motivatie onderhouden en bewaken
4.2.4 Positieve zelfevaluatie bevorderen
4.3 Harde waarheden over motivatie
4.4 Motivatie van docenten
4.5 Afsluiting
5 Leermiddelen
Bouwstenen voor je onderwijs
Marjon Tammenga-Helmantel
5.1 Leermiddelenontwikkeling
5.2 Leermiddelenmarkt
5.3 Impact van een leergang op het onderwijs
5.4 Onderdelen en structuur van leergangen
5.5 Gebruik van de leergang in de klas
5.5.1 De omgang met de leergang
5.5.2 Lesmateriaal passend maken
5.5.3 Zelf lesmateriaal maken
5.5.4 Passend lesmateriaal kiezen
5.6 Afsluiting
6 Differentiatie
Help! Hoe doe je dat in je eentje, differentiëren?
Alessandra Corda & Esther de Vrind
6.1 Wat verstaan we onder differentiatie in de klas?
6.2 Waarom is er zoveel belangstelling voor differentiatie in de klas?
6.3 Waarom is differentiatie zo lastig?
6.4 Hoe doe je dat dan, differentiatie in de klas?
6.5 Afsluiting
7 ICT
Niet alleen voor de leuk
Marrit van de Guchte
7.1 ICT voor een motiverende en effectieve les
7.1.1 TPACK: het lesdoel als uitgangspunt
7.1.2 Taxonomie van Bloom en digitale leermiddelen
7.2 Taaltaken en technologie
7.2.1 Pre-task: lezen, luisteren en vocabulaireverwerving
7.2.2 During-task: spreken, schrijven, chatten
7.2.3 Post-task: reflectie en oefening
7.3 Afsluiting
8 Internationalisering
Haal de wereld je klaslokaal binnen
Peter Mesker & Mariska Dinkelman
8.1 Wat verstaan we onder ‘internationalisering in het onderwijs’?
8.2 Internationalisering binnen het vreemdetalenonderwijs
8.3 Typen activiteiten binnen internationalisering van het onderwijs
8.3.1 Leerlingmobiliteit
8.3.2 Thuisblijvers
8.4 De leeropbrengst van internationaliseringsactiviteiten
8.5 Praktijkvoorbeelden internationalisering
8.5.1 Internationalisering binnen scholen zonder specifiek internationaliseringsprofiel
8.5.2 Tweetalig onderwijs
8.5.3 Global Citizen Network
8.5.4 Internationale scholen
8.5.5 Scholen met een UNESCO-profiel
8.6 Afsluiting
9 Dyslexie en het leren van een vreemde taal
Als taalleren geen vanzelfsprekendheid is
Sui Lin Goei, Anneke Smits, Wilma Jongejan & Annelies Popma
9.1 Wat is dyslexie?
9.2 Dyslexie in het voortgezet onderwijs
9.3 Hoe manifesteert dyslexie zich in de vreemdetalenles?
9.4 In de les afstemmen op de onderwijsbehoeften van leerlingen met dyslexie
9.5 Ontwikkelingen
9.6 Afsluiting
10 Taalbeleid, CLIL en tweetalig onderwijs
Over de grenzen van de vakles
Tessa Mearns & Maaike Hajer
10.1 Taalbeleid – talenbeleid
10.2 Het belang van vakoverstijgende samenwerking
10.2.1 Samenwerking tussen de talen
10.2.2 De rol van taaldidactiek bij alle vakken
10.3 Tweetalig onderwijs (tto)
10.4 De toekomst van het talenonderwijs
10.5 Afsluiting
Deel 2: Vaardig
Inleiding
Catherine van Beuningen
11 Het Europees Referentiekader
Talen leren om deel te nemen aan de samenleving van nu
Daniela Fasoglio
11.1 Het ERK in een notendop
11.2 Het fundament van het ERK
11.3 De schalen van het ERK
11.3.1 Communicatieve taalactiviteiten
11.3.2 Communicatieve taalcompetenties en strategieën
11.3.3 Meertalige en pluriculturele competentie
11.4 Aan de slag met het ERK
11.4.1 Communicatieve taalactiviteiten: WAT gaan leerlingen doen?
11.4.2 Communicatieve competenties: HOE is de kwaliteit van hun taalgebruik?
11.4.3 Formatief werken met het ERK
11.4.4 Stappenplan voor het ontwikkelen van een doorlopende leerlijn
11.5 Afsluiting
12 Woordenschat
Woorden tellen!
Elke Peters
12.1 Hoeveel woorden moet je kennen?
12.1.1 Woordenschat selecteren
12.2 Cognitieve principes van woordenschatverwerving
12.3 Woordenschat leren in de klas
12.3.1 Meaning-focused input: woordenschat leren via betekenisvol taalmateriaal
12.3.2 Meaning-focused output: woordenschat leren in schrijf- en spreektaken
12.3.3 Language-focused learning: woordenschat leren via oefeningen
12.3.4 Fluency of vlotheid trainen
12.4 Afsluiting
13 Grammatica
Tussen vorm en vaardigheid
Johan Graus
13.1 Definitie en achtergronden
13.2 Didactische uitgangspunten
13.2.1 Selectie en ordening
13.2.2 Geïsoleerd–geïntegreerd en expliciet–impliciet
13.2.3 Grammatica oefenen
13.3 Grammatica-instructie in de praktijk
13.3.1 De regel
13.3.2 Receptieve oefening
13.3.3 Productieve oefening
13.3.4 Vormgerichte feedback
13.4 Afsluiting
14 Luistervaardigheid
Ook luisteren moet je leren
Stefanie Ramachers, Calijn de Jong, Jos de Ridder, Stef Siepel & Mirjam Broersma
14.1 Leren luisteren
14.1.1 Waarom luistervaardigheid?
14.1.2 Luisterintenties en soorten luisteren: wat bepaalt hoe we luisteren?
14.2 Luistervaardigheid ontwikkelen in je lessen
14.2.1 Voorbereiding en ondersteuning van luisteractiviteiten
14.2.2 Vergroten en verstevigen van lexicale kennis
14.2.3 Luisterstrategieën
14.3 Goede (kijk)luisterbronnen
14.3.1 Werken met authentieke inputbronnen
14.4 Afsluiting
15 Spreek- en gespreksvaardigheid
Zo worden leerlingen vaardige en wendbare sprekers
Eline van Batenburg & Nivja de Jong
15.1 Wanneer ben je spreek- of gespreksvaardig?
15.2 Wat doen sprekers eigenlijk?
15.3 Welke kennis en kunde heb je nodig?
15.4 Hoe kun je de spreek- en gespreksvaardigheid van leerlingen ontwikkelen?
15.5 Afsluiting
16 Leesvaardigheid
Motiverend leesonderwijs in een vreemde taal
Amos van Gelderen
16.1 Lezen in een eerste of vreemde taal: overeenkomsten
en verschillen
16.2 Welke leesdidactiek is geschikt in vreemdetalenonderwijs?
16.3 Leesvloeiendheid: de kern van motiverende leesdidactiek
16.3.1 Woordenschat
16.3.2 Vlotte woordherkenning
16.3.3 Herkennen van zinstructuren
16.3.4 Doorzien van betekenisrelaties
16.4 Afsluiting
17 Schrijfvaardigheid
Leren schrijven en schrijvend leren in een vreemde taal
Elke Van Steendam & Catherine van Beuningen
17.1 Schrijven in een eerste of vreemde taal
17.2 Functioneel schrijfonderwijs (learning to write)
17.2.1 Functionele schrijfdoelen en -taken
17.2.2 Didactische handvatten voor functioneel schrijfonderwijs
17.3 Schrijvend leren (writing to learn)
17.3.1 Schrijven ten behoeve van taal- en kennisontwikkeling
17.3.2 Didactische handvatten voor writing to learn
17.4 Afsluiting
18 Vreemdetalenonderwijs in het (v)mbo
Beroepsgericht talen leren
Eline van Batenburg & Liesbeth Pennewaard
18.1 Waarom is een beroepsgerichte didactiek belangrijk?
18.1.1 Beroepsidentiteit en taal ontwikkelen zich in samenhang
18.1.2 Taalgebruik is contextafhankelijk
18.1.3 In het echte leven is communicatie georganiseerd rondom taken
18.1.4 Taalleren is contextafhankelijk
18.1.5 Zelfvertrouwen vergroten
18.2 Beroepsgerichte didactiek in de mbo-praktijk
18.2.1 De plek van vreemde talen in kwalificatiedossiers
18.2.2 Van kwalificatie naar beroepstaaltaak
18.2.3 Illustratie van leerdoelen en beroepstaaltaken
18.3 Toepassing in het vmbo
18.4 Afsluiting
Deel 3: Vakinhoudelijk bewust
Inleiding
Anna Kaal
19 Taalbewustzijn
Taalsystemen en taalverandering
Ellen van den Broek & Anna Kaal
19.1 Taalbewustzijn: introductie van een onderwijsbenadering
19.2 Taal als systeem
19.3 Taalverandering
19.3.1 Hoe verandert taal?
19.3.2 Meningen over taalverandering
19.4 Aanpak taalbewustzijn
19.4.1 Uitgangspunten voor taalbewustzijnsonderwijs
19.4.2 Docenttaalbewustzijn
19.5 Afsluiting
20 Taalwetenschappelijke perspectieven in de les
Taalgebruik en de samenleving
Anna Kaal, Sterre Leufkens & Jacomine Nortier
20.1 Betekenisvol vreemdetalenonderwijs, vakinhoud en burgerschap
20.2 FREPA en de perspectiefgerichte benadering van taal
20.3 Taalgebruik in de samenleving: drie casussen
20.3.1 Multimodaliteit
20.3.2 Taalvariatie
20.3.3 De macht van taal
20.4 Afsluiting
21 Taalleerbewustzijn
Vakdidactiek voor je leerlingen
Sebastiaan Dönszelmann
21.1 Taalleerbewustzijn: taalgebruik en taalleren
21.1.1 Wat is taalleerbewustzijn?
21.1.2 Taalleerbewustzijn gericht op taalgebruik
21.1.3 Taalleerbewustzijn gericht op taalleren
21.2 Van theorie naar klaslokaal: lessen taalleerbewustzijn
21.2.1 Les 1 Oriëntatie op taalleerbewustzijn
21.2.2 Les 2 Verdiepen
21.2.3 Les 3 Op pad naar Taallekkerland
21.2.4 Les 4 Taaldidactisch onderzoek
21.2.5 Slotles De proef op de som
21.3 Wie gaat de uitdaging aan?
21.4 Afsluiting
22 Meertaligheid in de klas Bied ruimte aan alle talige kennis van leerlingen
Catherine van Beuningen & Daniela Polišenská
22.1 De klas als meertalige minisamenleving
22.2 De rol van meertaligheid in (talen)onderwijs: misvattingen en kansen
22.2.1 Misvattingen
22.2.2 Kansen
22.3 Talensensibilisering en functioneel meertalig onderwijs
22.4 Aan de slag met meertaligheid
22.4.1 Talensensibilisering
22.4.2 Functioneel meertalig leren
22.5 Afsluiting
23 Interculturele competentie
Wie zijn taal deelt, deelt ook zijn cultuur
Mariska Dinkelman & Peter Mesker
23.1 De ontwikkeling van interculturele competentie in het onderwijs
23.1.1 Vreemdetalenonderwijs in een diverse samenleving
23.1.2 Byrams model van interculturele competentie
23.1.3 Doelen van interculturele competentie in het onderwijs
23.1.4 De meetbaarheid van interculturele competentie
23.2 Interculturele competentie in het curriculum
23.2.1 Van kennis van cultuur naar interculturele vaardigheden en houding
23.2.2 Intercultureel leren binnen het klaslokaal 23.2.3 Intercultureel leren buiten het klaslokaal
23.3 Afsluiting
24 Vertaaldidactiek
Vertalen is verbinden in een multiculturele samenleving
Lettie Dorst & Sjoerd Lindenburg
24.1 Vertalen toen en nu
24.1.1 Vertalen toen: grammatica-vertaalmethode
24.1.2 Vertalen nu: taalbewustzijn en interculturele competentie
24.2 Didactische toepassingen van vertalen
24.2.1 Tekstvertalen
24.2.2 Ondertitelen
24.2.3 Nasynchronisatie
24.2.4 Tolken 397
24.2.5 Het gebruik van vertaalsoftware
24.3 Afsluiting
25 Literatuur
Geen vak apart
Jasmijn Bloemert & Erik Cats
25.1 De ontwikkeling van het literatuurcurriculum voor de vreemde talen
25.1.1 Historische ontwikkelingen
25.1.2 Huidige positie van het literatuuronderwijs
25.1.3 Recente ontwikkelingen
25.2 Hoe ontwerp je een literatuurcurriculum?
25.2.1 Leerdoelen
25.2.2 Toetsing
25.2.3 Lesontwerp
25.3 Afsluiting
26 Interculturele benaderingen met literatuur en film
Inhoudsgerichte talenlessen
Ewout van der Knaap
26.1 Waarom literatuur en film gebruiken in het onderwijs?
26.1.1 Literatuur gebruiken voor interculturele competentie
26.1.2 Interculturaliteit, literatuur en burgerschap
26.2 Literatuur en interculturaliteit in het curriculum
26.2.1 Interculturaliteit en de inhoudsgerichte integratieve benadering
26.2.2 Interculturele literaire competentie (ILC)
26.3 Integratie van interculturaliteit en burgerschap in literatuur- en filmlessen
26.3.1 Leerlijnen
26.3.2 Leeractiviteiten en methoden
26.3.3 Interculturele literaire competenties evalueren
26.4 Afsluiting
Bronnen
Register
Over de auteurs
Extra voor studenten:
Bij deze uitgave is additioneel studiemateriaal beschikbaar voor studenten. Deze kun je benaderen via de url in het boek.
