De utopie van de vrije markt

Hans Achterhuis ontmaskert de ideologie van het neoliberalisme tegen de achtergrond van de kredietcrisis. Het neoliberalisme blijkt net zo utopisch als het communisme. Het neoliberale manifest Atlas Shrugged is na de Bijbel in de Verenigde Staten het bestverkopende boek.

Op het hoogtepunt van de kredietcrisis gaf voormalig topbankier Alan Greenspan publiekelijk toe dat er kennelijk 'een fout' zat in zijn diepe overtuiging dat vrije markten geen behoefte zouden hebben aan regulering. De man die achttien jaar lang op monetair gebied de belangrijkste figuur ter wereld was geweest, toonde zich 'zeer bedroefd' over de ontdekking dat het neoliberalisme tekort schoot.

Deze spijtbetuiging van Greenspan vormt de achtergrond van een scherp getoonzet essay van Hans Achterhuis. Voor Greenspan was de vrije markt niet alleen een ideologische overtuiging, maar ook een regelrechte utopie. Zij hield een belofte in die hij ontleende aan zijn belangrijkste leermeesteres in maatschappelijk-filosofische kwesties: de schrijfster Ayn Rand. Haar utopische romans waren onder het Amerikaanse publiek - volgens een enquête van de Times - na de Bijbel de invloedrijkste boeken van de twintigste eeuw.

Achterhuis onderzoekt de vrije-marktutopie van Ayn Rand in lijn met zijn eerdere publicaties over utopieën. Hij situeert deze utopie in het bredere historische verband van de opkomst van de markteconomie. De markt, die in traditionele economieën werd begrensd en ingebed in religieuze en maatschappelijke structuren, kreeg een zelfstandige en belangrijke rol in de opkomende moderne kapitalistische economie. Dit culmineerde in het neoliberalisme van Rand en Friedman dat, zoals dat gaat met alle utopieën, is uitgedraaid op een debacle.