Nederlands
English
Blinde vlekken
Hoe impliciete vooroordelen je (mis)leiden
Waarom je denkt objectief en rechtvaardig te zijn, maar dat toch niet bent
We kunnen mensen onrechtvaardig behandelen zonder het te willen, en zelfs zonder het op te merken. Onbewust en ongewild maken we onderscheid tussen personen op basis van hun gender, etniciteit, leeftijd, lichaamsgewicht of seksuele oriëntatie. Hoe kan het dat ons zelfbeeld zo afwijkt van ons gedrag?
Het antwoord lijkt helder: in het onbewuste liggen vooroordelen opgeslagen, die ongemerkt onze gedachten, gevoelens en beslissingen beïnvloeden. Maar is dat wel de juiste manier om over deze problematiek na te denken? Is het wel behulpzaam om de blik naar binnen te richten? Filosoof en psycholoog Lieke Asma pleit voor een radicaal ander perspectief. Om oog te krijgen voor onze blinde vlekken, moeten we de aandacht juist verplaatsen naar de wereld buiten ons. Alleen door te kijken naar patronen in gedrag, keuzes en reacties, en door te luisteren naar ervaringen van anderen kunnen we discriminatie herkennen en voorkomen.
Over de auteur
Lieke Asma (1984) is filosoof en psycholoog. In 2018 promoveerde ze aan de Vrije Universiteit Amsterdam op een proefschrift over vrije wil en wetenschappelijk onderzoek. Aan de Munich School of Philosophy doet ze onderzoek naar impliciete vooroordelen, zelfontplooiing en handelen. Met haar debuut, Mijn intenties en ik. Filosofie van de vrije wil (2021), haalde ze de shortlist van de Socratesbeker en van de Hypatia-prijs.
Lieke Asma over onbewuste vooroordelen bij Brainwash
Inleiding 9
1. Het ijsbergmodel 17
De tweeledige mens 17 | Freuds onbewuste motieven 21 | Freud in een wetenschappelijk jasje 28 | Op jacht naar impliciete vooroordelen 30
2. De grenzen van het ijsbergmodel 39
Zijn impliciete vooroordelen wel persoonlijke eigenschappen? 40 | Wat zeggen de scores over gedrag? 45 | In welke zin zijn impliciete vooroordelen vooroordelen? 49 | In welke zin zijn impliciete vooroordelen impliciet? 53 | Impliciete discriminatie als beginpunt 59 | Impliciete versus expliciete discriminatie 64
3. Wat is impliciete discriminatie? 67
Bestaat impliciete discriminatie wel? 68 | Gewoontegedrag 71 | Automatisch reageren op sociale informatie 74 | Onbewust discrimineren 78 | Wat is discriminatie? 82 | Impliciete discriminatie als onbedoelde discriminatie 86 | De structuur van onbedoelde discriminatie 92 | Mogen we dan niets over sociale groepen geloven? 95 | Maar wat als we wél voldoende bewijs hebben? 101 | Discriminatie als uitgangspunt 108
4. Waarom we de mist ingaan 111
Discriminatie die je overkomt 112 | Onbedoeld én onbewust 114 | Mogelijke misstappen 117 | Discriminerend waarnemen 119 | Gewoon, de feiten 125 | De bron van je oordeel 132 | Het onbewuste in de relatie 139 | De afwezigheid van argwaan 141 | Geen absoluut onderscheid 146 | Wiens blinde vlekken? 150
5. Als vissen in het water 155
Psychologie én structuur 157 | Spiegels in de geest 161 | Ongewilde discriminatie 164 | Onbewuste discriminatie zonder bijbehorende psychologie 166 | Discriminerende werelden 174 | Spiegels in de wereld 178
6. De blik naar buiten 183
Bewustwording, maar waarvan? 186 | Patronen herkennen 188 | Ervaringen en perspectieven 195 | Epistemische onrechtvaardigheid 200 | De aard van discriminatie 203 | Misattributie elimineren 205 | Psychologische interventies, en toch weer de IAT 210 | Ontkoppelen oefenen 214 | Verantwoordelijkheid 218 | De rommelige realiteit omarmen 221
Dankwoord 223
Verder lezen 225
Reviews 'Blinde vlekken'
Boekpresentatie bij SPUI25
In de media
‘Asma, die met haar boek over de vrije wil al de shortlist van de Socratesbeker en van de Hypatiaprijs haalde, rekent af met vooroordelen over vooroordelen. Zo bestrijdt ze maatschappelijke blinde vlekken.’ – De beste boeken van 2024 volgens Trouw
‘Asma’s redeneringen staan stuk voor stuk als een huis, en zijn daardoor erg nuttig voor iedereen die met discriminatie te maken heeft of erover nadenkt. [...] Blinde vlekken presenteert een rotsvaste wetenschappelijke basis voor wat nog te vaak wordt afgedaan als een gevoelskwestie.’ – NRC ●●●●
‘Asma besluit haar boek met enkele handvatten om beterschap in de praktijk te brengen. Kortom, in dit boek is een integere filosoof aan het werk, die de lezer deelgenoot maakt van haar doortimmerde denkwerk.’ – Tinneke Beeckman in De Standaard ★★★★
‘Asma wrikt zich los van de psychologiserende literatuur over impliciete vooroordelen, en vraagt de lezer op overtuigende wijze om de blik breder te richten.’ – Trouw ★★★★
Interview in Vrij Nederland: ‘Erken voor jezelf dat je onbedoeld discrimineert’
‘Blinde vlekken weerspiegelt het werk van een integere filosoof die de lezer verrast met haar heldere denkstappen en verfrissende perspectief.’ – iFilosofie #76
‘Discriminatie ontstaat én moet worden bestreden in de sociale werkelijkheid, niet in een spookachtige geest. Asma betoogt dat geëngageerd en met verve en – ook verfrissend – op basis van nu eens niet alleen de overbekende wijsgerige grootheden die in het gros van de Nederlandse publieksfilosofie opduiken.’ – NRC
Interview in de Volkskrant: Filosoof Lieke Asma is een dwarse stem in de psychologie. Haar boodschap: verspil minder tijd aan de psyche
Interview in Filosofie Magazine: ‘We hebben vooroordelen nodig om te functioneren’
Interview op Nemo Kennislink: Zicht op je blinde vlek. Verkeerd gedacht: impliciete vooroordelen
Interview in Trouw: Volgens psycholoog Lieke Asma kunnen we discrimineren zonder dat we het doorhebben
Lieke Asma te gast bij Villa VdB op NPO radio 1: Hoe onze onbewuste vooroordelen ons beïnvloeden in keuzes
