In memoriam Willem Frijhoff (1942-2024)

Zijn veelzijdigheid manifesteerde zich in talrijke wetenschappelijke artikelen, beschouwingen en boekbesprekingen in het Nederlands, Engels en Frans en in vele redactionele werkzaamheden. Zijn omvangrijke oeuvre beslaat een breed terrein van religiegeschiedenis, erfgoedstudies, stadsgeschiedenis, en de geschiedenis van onderwijs en wetenschapsbeoefening, vaak over de zeventiende eeuw. Een bijzondere plaats in zijn werk neemt Zutphen in, de stad waar hij in 1942 werd geboren en opgroeide. 

Jammer genoeg is Willem Frijhoff als auteur bij het grote publiek nooit doorgebroken. In het Nederlands publiceerde hij twee monografieën. In 1995 verscheen bij uitgeverij SUN in Nijmegen zijn magnum opus, Wegen van Evert Willemsz. Een Hollands weeskind op zoek naar zichzelf, 1607-1647. In dit omvangrijke – 928 pagina’s – werk contextualiseert en duidt hij de gangen en wegen van Evert Willemsz Bogaert, een weesjongetje uit Woerden dat op vijftienjarige leeftijd een intense mystieke ervaring doormaakte en op latere leeftijd predikant werd in Manhattan. En in november 2021 verscheen De vergeten Republiek. Zutphen en de Nieuwe Wereld in de zeventiende eeuw, over de contacten met en oriëntatie van een aantal inwoners van het voormalige graafschap Zutphen op Amerika. Dit laatste boek mocht ik uitgeven bij Boom. ‘Niet alleen stap je als lezer als het ware in de zeventiende eeuw, het boek levert ook een aantal belangrijke inzichten op. De belangrijkste zijn de opmerkelijk sterke betrokkenheid van een landstad als Zutphen bij deze kolonisatiepogingen in het Atlantisch gebied en de aanzienlijke rol in die betrokkenheid van de regionale adel. Daarnaast is dit een nieuwe illustratie van de nauwe verwevenheid van politieke en economische krachten in het gevecht om de winsten van de handel buiten Europa’, schreef Maarten Prak in een recensie.

Omdat daarin ook een boeiend stuk uitgeverijgeschiedenis aan bod komt, wil ik hier kort ingaan op twee boekenreeksen waarbij Willem Frijhoff redactioneel nauw betrokken was. Eind jaren ’70 had hij in Parijs Henk Hoeks (1947-2017) leren kennen, redacteur bij de al genoemde uitgeverij SUN. Hoeks blikte later terug op deze kennismaking: ‘Frijhoff leek in bijna niets op de historici die [ik] tot dusverre had leren kennen. Hij beschikte over een hoogst beweeglijke geest, had een enorm flux de bouche, was hartelijk en behulpzaam en kon snel en zeer doelmatig werken.’

De herkenning en waardering waren wederzijds, en ze zouden bij SUN onder andere leiden tot twee prachtige reeksen met historische publicaties, waarover Frijhoff en Hoeks gezamenlijk de redactie voerden. Allereerst de reeks Sporen, waarin vanaf 1985 een twintigtal, veelal vertaalde, studies het licht zag op het gebied van de cultuur- en mentaliteitsgeschiedenis. De reeks opende met het boek Mentaliteitsgeschiedenis van Michel Vovelle. Andere bekende titels zijn Pestdamp en bloesemgeur van Alain Corbin, Het beeld van de dood van Philippe Ariès en Omweg als methode van Carlo Ginzburg.

En in 1994 verschenen de eerste boeken in de reeks Memoria, ‘cultuur- en mentaliteitshistorische studies over de Nederlanden’, wederom onder redactie van Frijhoff en Hoeks. Hierin werden veertien, oorspronkelijk Nederlandstalige titels gepubliceerd, onder andere Rituele repertoires van Gerard Rooijakkers, Sodoms zaad in Nederland van Theo van der Meer, De grote overgang van Gabriël van den Brink, Eenvoudig maar voedzaam van Jozien Jobse-Van Putten en Frijhoffs eigen Wegen van Evert Willemsz.. Al met al bracht de symbiose tussen Willem Frijhoff en Henk Hoeks, de een een genereuze wetenschapper en de ander een al even geleerde en genereuze uitgeverijredacteur, in iets meer dan vijftien jaar tijd (de laatste delen in de Memoria-reeks verschenen in 2001) dus bijna 35 hoogwaardige historische studies tot stand.

Willem Frijhoff is van grote betekenis geweest voor de geschiedwetenschap in Nederland en, door zijn vele internationale publicaties, ook ver daarbuiten, als hoogleraar, maar ook als auteur, recensent en redacteur. Naast de hier genoemde reeksen doel ik ook op zijn talloze bijdragen aan tijdschriften, encyclopedische, synthese- en verzamelwerken, de stadsgeschiedenissen van Amsterdam en Zutphen, de reeks Historische Atlassen enzovoorts.

Zijn overlijden is een groot verlies, voor de geschiedwetenschap en voor zijn vele vrienden, collega’s, bekenden en relaties, bij wie hij ook geliefd was om zijn toegankelijkheid, behulpzaamheid en zijn aimabele karakter.

Foto: Henk Hoeks (links) en Willem Frijhoff