De strafrechtelijke aansprakelijkheid van leidinggevenden van ondernemingen

In hoeverre zijn de bestaande criteria voor strafrechtelijke aansprakelijkheid van leidinggevenden van ondernemingen nog adequaat in het licht van de hedendaagse kennis over het functioneren van moderne organisaties? Moderne ondernemingen voldoen al lang niet meer aan het ideaaltype van de klassieke Weberiaanse bureaucratie met haar alwetende en almachtige leiding. Het is nochtans dit piramidale organisatiemodel waarbinnen deze criteria zich eenvoudig laten toepassen. Zowel het signaleren van als het optreden tegen strafbare feiten verloopt hierin moeiteloos. Naarmate de onderneming in kwestie verder afwijkt van dit strak gecontroleerde ideaaltype, komt dat detectie- en effectueringsvermogen onder druk te staan. Door gebruik te maken van geactualiseerde en verfijnde versies van de configuraties van Henry Mintzberg, wordt voorzien in meerdere en meer up-to-date organisatiemodellen die recht doen aan de verscheidenheid aan moderne organisaties. Door binnen deze configuraties een of meerdere leidinggevende posities te identificeren, kan voor ieder van die basisposities worden geanalyseerd met welke (on)mogelijkheden deze leidinggevenden worden geconfronteerd bij het signaleren en aanpakken van misstanden in hun organisatie. Aan de hand daarvan kan worden bezien in hoeverre hun zeggenschap daardoor wordt geraakt, wat dit betekent voor de kennis die van hen kan worden verwacht en welke uitwerking dit heeft op hun zorgplicht, oftewel of de criteria voor aansprakelijkheid nog steeds adequaat zijn.

Deze studie wijst uit dat die criteria over het geheel genomen nog steeds adequaat zijn, juist omdat de inzichten uit de organisatiewetenschappen het mogelijk maken om de zorgplicht verder te concretiseren. Om te voorkomen dat toegewijd leiderschap eerder wordt afgestraft dan beloond, is een verdere aanscherping van de zorgplicht op dit punt geboden. Ook verdient een separate strafbaarstelling van het niet voorzien in een gedegen organisatiestructuur, organisatiecultuur en informatie-infrastructuur binnen de onderneming serieuze overweging.