Handboek doeltaaldidactiek

Inleiding: doeltaal-leertaal en taalverwerving

De opbouw van dit handboek Docenten-taalbewustzijn 

De basis van de taalverwervingsdidactiek: vier hypotheses 

Hoe werkt leren? 

Doeltaal-leertaal, het onderzoek

Kortom

1 Instrumenteel doeltaalgebruik

1.1 Doeltaal begrijpelijk maken 

1.1.1 Spreektempo, uitspraak en segmenteren

1.1.2 Non-verbale ondersteuning 

1.1.3 Ankers 

1.2 Herhaling als didactisch instrument

1.2.1 Voorbereide en onvoorbereide herhaling 

1.2.2 Herhaling door de leerling: focus op te leren stof en stap 1 van een inductief leerproces

1.2.3 Leercycli: herhaling op micro-, meso- en macroniveau

1.3 Corpus: een begrensde set woorden, constructies en grammatica

1.3.1 Corpus voortkomend uit leermaterialen en docentinput

1.3.2 Corpus uit taalproductie van leerlingen - een zichtbaar leerproces 

1.3.3 Corpus: ten slotte 

1.4 Denktijd organiseren 

1.5 Mondeling gaat voor schriftelijk: dubbel stempelen! 

1.6 Kortom 

Opdrachten 

2 Doeltaal of L1?

2.1 Het (relatieve) didactische belang van een hulptaal

2.2 Codeswitching 

2.3 L1 voor vocabulaireverwerving, samenhang en contrast

2.4 L1 als metataal bij lastige vakinhoud of lastige communicatieve

taken, bij instructie of bij begripscontrole

2.4.1 Cognitive load 

2.4.2 Inductieve instructie: voorrang voor de doeltaal

2.4.3 Soms L1, voor een effectieve les

2.5 L1, sociale aspecten, pedagogische noden en afspraken over

L1-gebruik in de klas

2.6 L1-gebruik en intelligentie, taal-leerproblematiek en motivatieproblematiek 

2.7 Kortom 

Opdrachten 

3 Activeren en motiveren met de doeltaal

3.1 Vraagtechnieken en pushed output

3.1.1 Een leerzame vraag levert een leerzaam antwoord op: pushed output 

3.1.2 Niet geheel authentiek, wel betekenisvol 

3.1.3 Soorten vragen 

3.1.4 Vragen tijdens de uitleg: inspelen op de werking van het geheugen 

3.1.5 Vragen, of uitlokken door middel van prompts?

3.1.6 Hele zinnen (of niet?)

3.1.7 Pushed output per praktijkcontext 

3.2 Spreekbereidheid 

3.2.1 Motiverend taalgebruik is toegankelijk taalgebruik (met enkele bewuste obstakels) 

3.2.2 Werkvormen die activeren en de spreekbereidheid vergroten 

3.3 Routines 

3.3.1 Routines bij vrije interactie en bij het aanbieden van leerstof

3.3.2 Routines opbouwen, differentiëren, volhouden, afwisselen en laten terugkomen 

3.3.3 Modelleren, participeren, reageren en initiëren

3.3.4 Herhaling als routine 

3.3.5 Na de routine …

3.4 Inductie 

3.4.1 Heel logisch: inductie en doeltaalgebruik

3.5 Differentiëren en doeltaalgebruik 

3.5.1 Differentiëren met de doeltaal: klassikaal en individueel

3.5.2 Bereid differentiëren met de doeltaal voor: drie aandachtspunten 

3.6 Leerlinginteractie 

3.6.1 Niveau 

3.6.2 Veiligheid 

3.6.3 Modelling 

3.7 Motivatie voor doeltaalgebruik 

3.7.1 Frames 

3.7.2 Motivatie in kaart brengen 

3.7.3 Afspraken over doeltaalgebruik 

3.7.4 Metacognitie: zicht op het eigen leerproces om de motivatie en het leren te versterken (L2-self) 

3.7.5 Motivational strategies (MotS) 

3.7.6 Motivatie: de docent zelf, spiegelen en het goede voorbeeld geven 

3.8 Kortom 

Opdrachten 

4 Veilig het leerproces bijsturen

4.1 Bijsturen met feedback 

4.1.1 Moment en herhaling 

4.1.2 Context 

4.1.3 Leerstof en niveau 

4.1.4 Input leveren en output ontlokken 

4.1.5 Specificiteit en herkenning 

4.1.6 Optimisme en aandacht voor gezette leerstappen: progressie-feedback 

4.1.7 Feedback breed in de klas en peerfeedback 

4.2 Begripscontrole en controle over het leerproces 

4.2.1 Controle van het leren: observerend en in interactie 

4.2.2 Controle van het leren: vragend 

4.2.3 Controle van het leren: in routines 

4.2.4 Controle van het leren: formatieve toetsing 

4.2.5 Controle van het leren: summatieve toetsing 

4.3 Scaffolding 

4.4 Kortom 

Opdrachten 

5 Doeltaal als leertaal in specifieke contexten

5.1 Tweetalig onderwijs (tto) 

5.2 Als er nauwelijks hulptaal beschikbaar is (zoals bij Nederlands als tweede taal, NT2) 

5.2.1 Geen hulptaal? Cognitive overload ligt op de loer 

5.2.2 Als we de doeltaal wel móéten gebruiken, ontstaat er automatisch een leerzame situatie 

5.3 Doeltaaldidactiek in het basisonderwijs, beroepsonderwijs, hoger onderwijs en op de lerarenopleiding

5.3.1 Doeltaaldidactiek in het basisonderwijs

5.3.2 Doeltaaldidactiek in het middelbaar beroepsonderwijs en het hoger onderwijs 

5.3.3 Veel dubbele bodems: doeltaaldidactiek op

de lerarenopleiding 

5.4 Kortom 

Opdrachten 

6 Aan de slag met doeltaal-leertaal

6.1 Didactiek voor het leren door docenten

6.1.1 Een didactisch leerproces naast een taalleerproces

6.1.2 Essentiële leeractiviteiten bij het leren van didactiek

6.1.3 Kies. Bewust. Less = more

6.1.4 De voorbereiding: deliberate practice

6.1.5 Noticing voor de docent: naar jezelf leren kijken door feedback en video-opnames

6.2 Professioneel leren in samenhang met de schoolcontext 

6.2.1 Betrokkenheid van leerlingen bij jouw leerproces: leerzaam voor hen en voor jou 

6.2.2 Leren met collega’s: samen professionele ontwikkeling doormaken 

6.2.3 Inbedding in school en onderwijskundig beleid:

scholing en randvoorwaarden 

6.3 Tot slot: 10 tips 

6.4 Kortom 

Opdrachten 

Bronnen

Noten: vertaling van de Franse zinnen Bijlage A: Observatie-instrument doeltaal leertaal

Bijlage B: Pushed output in diverse praktische lescontexten Bijlage C: Formulier Eigen didactische ontwikkeling van les tot les Register

Over de auteurs van de opdrachten

Over de auteur

Extra voor studenten:
Bij deze uitgave is additioneel studiemateriaal beschikbaar voor studenten. Deze kun je benaderen via de url in het boek.