De bewakers van Westerbork

Over kamp Westerbork, het Nederlandse voorportaal van de Holocaust, zijn talrijke boeken verschenen. Tot nu toe bleven de organisatie en de bewaking van het kamp echter onderbelicht. Frank van Riet beschrijft hoe het kamp werd geleid en bewaakt; een vergeten hoofdstuk uit de geschiedenis van Nederland in oorlogstijd.

Orde en tucht

Toen de SS in juli 1942 kamp Westerbork overnam, dat in 1939 gebouwd werd als Centraal Vluchtelingenkamp, kreeg het zijn nieuwe functie als Durchgangslager voor Joden, Sinti en Roma. Orde en tucht werden nog belangrijker dan voorheen. Na de overname werden wachttorens gebouwd, prikkeldraadversperringen aangelegd en een kampgracht gegraven. Het was niet nodig om de bestaande kamporganisatie de veranderen.

Een “succesvol” kamp

Voor de bewaking van kamp Westerbork waren geen brute sadisten nodig, zoals in andere kampen wel het geval was. SS-commandant Albert Konrad Gemmeker (1907) was verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken, orde en rust, maar vooral de transporten het ‘Oosten’. Gemmeker had slechts een tiental SS'ers tot zijn beschikking. Zij kregen hulp van de uit Joden samengestelde Ordedienst (OD), door andere kampingezetenen ook wel aangeduid als de Joodse SS, en van de Marechaussee, die de buitenbewaking deed. Niet alleen de SS en SD, de OD en de Nederlandse Marechaussee vervulden een rol, ook de Grune Polizei, de Grenzschutz en het Politiebataljon Amsterdam werkten er aan mee om de deporatiemachine op volle toeren te laten draaien. In al hun gruwelijkheid waren de maatregelen van het kampbestuur zeer effectief: van de ruim honderdduizend Joden wisten er slechts enkele honderden te ontkomen.

Tentoonstelling in Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Bij het boek hoort een gelijknamige tentoonsteling. In de expositie staan de taken en de verhalen van verschillende bewakingsgroepen centraal. Ook geven getuigenverslagen van gevangenen inzicht in het beeld dat zij van de bewakers hadden en reflecteren voormalige bewakers op hun eigen rol. De publicatie en de tentoonstelling geven een indruk van hoe kamp Westerbork werd geleid.

De tentoonstelling De bewakers van Westerbork is te zien van 22 oktober 2016 t/m 26 maart 2017 in het museum van Kamp Westerbork. Op vertoon van het entreebewijs kunnen bezoekers van het Herinneringscentrum de publicatie van Van Riet aanschaffen voor € 19,90 in de museumwinkel.